Chế tác khèn của người H’mông

Chế tác khèn của người H’mông ở cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang), đồng bào dân tộc H’mông có nghề làm khèn H’mông truyền thống.

Cây khèn đó là một nhạc cụ có ý nghĩa trong đời sống tinh thần của đồng bào H’mông, góp phần làm nên bản sắc của dân tộc. Do đó, dù cuộc sống đã có nhiều thay đổi, thì cây khèn vẫn được người H’mông nâng niu, gìn giữ. Và việc gìn giữ nghề làm khèn vẫn được người H’mông chú trọng.

Để gìn giữ nghề chế tác khèn của người H’mông

Ở Hà Giang Ngành văn hóa cũng có những biện pháp để phối hợp gìn giữ cây khèn bản sắc của người H’mông. Cụ thể, từ cuối năm 2016, Sở VHTT&DL Hà Giang phối hợp với các huyện có người H’mông sinh sống tổ chức lớp truyền dạy kỹ thuật chế tác nhạc cụ.

Đại diện Sở VHTT&DL cho biết: Thông qua việc mở các lớp truyền dạy, chế tác khèn H’mông trên Cao nguyên đá nhằm truyền dạy cho các học viên, đặc biệt là các bạn trẻ biết về kỹ thuật chế tác khèn H’mông, từng bước khôi phục và gìn giữ, bảo tồn được nét văn hóa truyền thống của đồng bào mình. Với cách làm đó sẽ góp phần giữ gìn nét văn hóa bao đời nay của đồng bào người H’mông, đồng thời giới thiệu những giá trị văn hóa của người dân nơi đây với bạn bè gần xa.

Sự phân bố của các nghệ nhân chế tác Khèn H’mông

Người H’mông sinh sống chủ yếu ở các vùng núi cao và không tập trung tuy nhiên mỗi vùng cũng có vài người biết và làm Khèn cho chính cộng đồng tại đó. Ở các huyện của Hà Giang cũng không có nhiều nghệ nhân chế tác khèn nổi tiếng và đa số là các nghệ nhân tuổi từ 40 trở lên, tập trung chủ yếu ở các khu vùng cáo như huyện Đồng Văn và Mèo Vạc, … nhưng các nghệ nhân chế tác này là những người làm khèn truyền thống họ gìn giữ nét văn hóa của người H’mông từ đời này sang đời khác.

Nghệ nhân chế tác Khèn H’mông ở Hà Giang

Ở huyện Mèo Vạc có nghệ nhân nổi tiếng về tài làm khèn H’mông, đó là anh Mua Mí Hồng và Mua Mí Sính. Họ được mời tới để hướng dẫn và dạy cách làm khèn H’mông cho các học viên mà Sở VHTT&DL Hà Giang phối hợp tổ chức.

Nghệ nhân chế tác Khèn Mua Mí Hồng và Mua Mí Sính

Anh Mua Mí Hồng cho biết, để làm được một cây khèn chuẩn phải rất công phu và tốn thời gian. Là người được học làm khèn H’mông từ năm 13 tuổi qua sự hướng dẫn của ông nội của mình ở thôn Mã Pì Lèng, đến nay anh Hồng đã có hơn 20 năm làm khèn H’mông.

Theo anh Hồng, để làm khèn H’mông, đầu tiên phải tìm được loại cây gỗ làm bầu khèn. Nhất định phải là khúc gỗ của cây thông đá thì tiếng khèn mới hay. Nhưng không phải cứ gỗ của cây thông đá là được, mà phải chọn khúc gỗ làm bầu khèn có thớ gỗ thẳng, không cong vênh.

Anh Hồng bảo, loại gỗ này bây giờ hiếm lắm, chỉ thấy ở vùng rừng núi Lao Và Chải của huyện Yên Minh. Khi tìm được cây gỗ, người ta chặt hạ, cắt khúc khoảng 70 – 90cm, bổ đôi và tiến hành ngay bước đầu tiên chế tạo cây khèn đó là khoét rỗng theo chiều dài thân cây rồi áp 2 thân cây vào như cũ, buộc chặt lại. Từ những đoạn gỗ tươi sau đó được mang về để cho khô lại thì mới tiến hành tạo hình dáng cho bầu khèn và khoét các lỗ trên thân khèn.

Bên cạnh gỗ là những ống trúc. Theo nghệ nhân Mua Mí Sính, để có những ống trúc làm khèn phải lựa chọn những cây trúc có trên 10 năm tuổi, thẳng đẹp, chặt về phơi khô rồi mới tiện lỗ, lắp ráp lại với thân khèn. Đặc biệt, sợi dây dùng để quấn quanh thân khèn là vỏ cây đào rừng. Vỏ cây đào rừng có đặc tính rất chắc và bền. Những đường cuốn quanh thân khèn vừa để giữ thân khèn và cũng tạo điểm nhấn có tính thẩm mỹ cao.