Bộ Cối đá xay mèn mén của người H’mông

Bộ Cối đá xay mèn mén của người H’mông là một vật không thể thiếu trong việc xay mèn mén từ thời xa xưa đến nay. Tuy nhiên trong mấy năm gần đây thời kỳ công nghiệp phát triển nên đã dần mai một đi. Nay chỉ còn ở một số nhà vùng sâu vùng xa mà chưa có điện thì chắc mới còn dùng.

Cối xay mèn mén là sản vật dụng gắn với đời sống của người dân tộc H’mông từ xưa đến nay. Để tạo ra chất lượng bột Ngô có chất lượng mịn để làm lương thực chính sử dụng trong bữa ăn thay cho cơm, người dân tộc H’mông đã biết sử dụng cối xay do họ tự đục đá để chế tác ra chiếc cối xay, chiếc cối rất thuận tiện cho người xay ở thế đứng, dùng lực của 2 cánh tay và toàn thân để đẩy và xoay.

Nguồn gốc chiếc Cối xay mèn mén

Về nguồn gốc con người biết chế tác thì không biết từ bao đời chiếc cối xay này đã gắn với cuộc sống của người H’mong. Cũng có được vài thông tin nhưng vẫn chưa chứng minh có khoa học được về nguồn gốc sinh ra nó như thế nào ở đâu. Về nguồn gốc, chế tác ra một chiếc cối: Để tạo được một cối xay ngô người thợ chế tác dân tộc H’mông phải đi tìm và chọn một tảng đá chắc chắn cho đế khi hoàn thành một bộ cối xay hoàn chỉnh thì phải mất từ 2 tuần đến 3 tuần.

Cối xay làm bằng đá xanh (có thể tùy đá ở từng vùng nhưng phải là đá cứng và chắc chắn) đường kính 0,40m – 0,50m, cao 0,25 – 0,30m, được người thợ chế tác đục bằng thủ công. Riêng phần đục có thể mất từ 1 tuần đến 10 ngày mới xong.

Một bộ Cối xay mèn mén gồm các bộ phận

Bộ phận Cối đá xay: Cối đá xay gồm 2 phần là phần trên và phần dưới (được gọi phần trên là Bốn và dưới là Mẹ). Phần dưới sẽ đục mỏng và gắn trục quay cối cố định lên nó còn phần trên sẽ để dày hơn và đục có lõi và gắn tay quay. Mép tiếp xúc giữa hai bộ phận được đục các rãnh răng chéo nhau để khi quay đúng chiều thì nó đẩy bột ra ngoài. Lưu ý: Xay không đúng chiều nó sẽ không đẩy được bột ra và dễ làm hỏng răng.

Bộ phận Máng hay còn gọi là cái bệ (dab zeb), bộ phận này là phần thiết kế ngoài để đặt cố định chiếc cối xay nên có nhiều tạo kiểu khác khau. Có thể là hai thanh ngang và bốn chân hoặc làm một cái thùng có bốn chân hoặc dùng gì đó kê cố định lại (máng hay thùng có thể làm bằng nguyên cây bổ tách đôi ra). Kích thước dài từ 1 – 1,15m rộng 0.70m làm bằng loại gỗ chắc có độ bền lớn vì tính năng sử dụng lâu dài. Đây là bộ phận được hứng ở bên dưới không cho ngô chảy xuống cột.

Bộ phận Tay cần để quay (tes zeb), đoạn rộng tay cần quay kích thước từ 1 – 1,15m, đoạn từ tay cần đến phần quay cối dài 1,8 – 2,10m. Ỏ hai đầu tay quay buộc bằng một sợi dây chắc chắn và được treo cao vừa tầm với người đẩy để có thể chuyển động trong khuôn khổ khi quay còn đầu quay cối sẽ được làm một bậc nhỏ lại để gắn với tay cối xay. Khi người cần vào tay cần dẩy ra và kéo vào thì chiếc cối sẽ quay.

Chiếc Cối xay và mèn mén trong Văn hóa của người H’mông

Dân tộc H’mông sử dụng cối hàng ngày để xay ngô tạo ra bột mịn để chế biến món lương thực. Mèn mén sử dụng trong bữa ăn chính thay cho cơm vì tập quán định cư thường ở các dãy núi không làm được ruộng, những nơi làm ruộng họ sẽ chỉ sử dụng cối để xay cám lợn. Ngày nay có một số nơi đã bỏ không ăn mèn mén nữa và có ăn thì cũng đã sử dụng máy xay rồi. Cối xay nay người H’mông đã tháo dỡ hết vì chuyển sang dùng máy điện bởi máy điện xay có độ mịn cao và lại nhanh.

Cũng như bao công việc khác và có chút tâm linh, người Hmong cũng chọn ngày tốt để khởi công làm dựng cối vì đây là vấn đề liên quan đến việc sinh sống hàng ngày. Ví như người xuôi nó liên quan đến bát ăn bát để. Cối cũng gắn liền với đời sống của người H’mông rất thiết thực hàng ngày. Từ xưa người dân tộc H’mông tự tạo ra cối xay và máng hoàn toàn theo lối thủ công về sau có cải thiện về thẩm mỹ nên cối xay hiện có tại cộng đồng người H’mông và một số cối đặt trưng bày mà mọi người thường thấy đã trong rất là bắt mắt.

Kết luận

Cối xay mèn mén là một sản vật của dân tộc và được lưu truyền từ rất xa xưa. Nay thời kỳ công nghiệp phát triển nên cối xay đã dần mai một đi. Hy vọng cũng sẽ người H’mông sẽ hiểu được tầm quan trọng và giá trị của nó để bảo vệ lưu giữ mà không dập phát nó đi.

Mèn mén là một món chính trong cộng đồng dân tộc người H’mông tuy nhiên cũng là một đặc sản nổi tiếng trong thời kỳ phát triển nhất là trong ngành dịch vụ du lịch nhà hàng. Cho nên tầm quan trọng của mèn mén không chỉ là món ăn hàng ngày mà nó còn đóng một vai trò rất lớn trong chúng ta từ xưa đến nay và còn về tương lai. Trong mỗi chúng ta hãy học cách làm ra một món mèn mén ngon nhé. Sâu đây là kết thúc bài viết về cối rồi hẹn mọi độc giả ở bài viết về cách làm món mèn mén nhé.

Admin Hmong

#Hmong #H’mông #Hmoob #3Hmoob #Vanhoa #Coixay #Menmen